Od 1 stycznia 2026 roku zmieni się pisownia wielu wyrazów, wyrażeń i nazw. Nowe zasady ortograficzne zostały ogłoszone przez Radę Języka Polskiego w 2024 roku, a teraz oficjalnie wchodzą w życie. Oznacza to, że niektóre formy traktowane do tej pory jako błędne zaczną obowiązywać jako wzorcowe, a zapisy, które dotychczas były poprawne… będą uznawane za błąd. Sprawdź, co się zmieni, i przygotuj się na pisanie od 2026 roku.
Nowe zasady ortograficzne – przykłady
Na początku przeczytaj poniższy tekst, który przygotowałam zgodnie z nowymi zasadami pisowni.
Zmiany w ortografii tuż tuż… A może tuż-tuż albo tuż, tuż?
Od 1.01.2026 roku każda gdynianka staje się Gdynianką – i nie chodzi tu o Pizzerię Gdyniankę znajdującą się blisko Placu Kaszubskiego, na ulicy Świętojańskiej. Stamtąd możesz wybrać się Mercedesem na Półwysep Hel lub półwysep Hel (ale Półwysep Helski!).
Przyswojenie nowych zasad będzie nietrudniejsze niż analiza wiersza miłoszowskiego.
W tym artykule omówię nadchodzące zmiany. I nie oczekuję za to otrzymania Nagrody Ambasador Polszczyzny. 😉
Przy okazji zastanawiam się, czy by nie zrobić na Instagramie miniquizu. Niech to będzie półzabawa, półnauka!
Czy któryś z tych zapisów Cię zaskoczył? Poniżej omawiam nowe zasady ortograficzne wraz z przykładami oraz dodatkowymi kwestiami, na które warto zwrócić uwagę.
Jeżeli chcesz zapoznać się z komunikatami Rady Języka Polskiego, zajrzyj na oficjalną stronę RJP. Znajdziesz tam też dokument Zasady pisowni i interpunkcji polskiej, który jest zbiorem wszystkich przepisów w tytułowym temacie. Może więc pomóc w razie wątpliwości dotyczących zarówno nowych, jak i wcześniej obowiązujących zasad ortograficznych, a także zasad interpunkcyjnych.
Nowe zasady ortograficzne – pisownia od małej i od dużej litery
Uwaga. Reforma ortograficzna dotyczy dwóch głównych kategorii: pisowni małą i wielką literą oraz pisowni łącznej i rozdzielnej. Ponieważ nowych zasad jest całkiem sporo, w tym artykule skupię się na tej pierwszej kategorii.
Nie zapomnij więc przeczytać drugiej części: Zmiany w ortografii – pisownia łączna i rozdzielna, aby poznać wszystkie nowe reguły. Znajdziesz tam m.in. zaktualizowane zasady pisowni przedrostków oraz nie z przymiotnikami i przysłówkami.
Pisownia nazw mieszkańców miast i mieszkańców państw – małą czy wielką literą?
Od teraz wielką literą będziemy zapisywać nazwy mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi.
Poznanianka, Mokotowianin, Tokijczyk
Ta zasada ujednolica zapis wielką literą mieszkańców miast i mieszkańców państw. Do tej pory Meksykanin wskazywał na osobę mieszkającą w kraju Meksyk, a meksykanin – w mieście Meksyk… albo na osiedlu Meksyk w Gdyni. Po zmianach ten zapis będzie jednakowy, więc nie będzie jasno wskazywać, o kogo chodzi.
Z drugiej strony, zmiana ułatwi rozróżnienie między nazwami mieszkańców a rzeczownikami pospolitymi, np. między Pekińczykiem (mieszkańcem Pekinu) a pekińczykiem (rasą psa).
Jednocześnie nowe przepisy dopuszczają wariantywną pisownię – małą lub wielką literą – nieoficjalnych nazw etnicznych.
Angol lub angol,
Żabojad lub żabojad
Te nazwy stosowane są w znaczeniu pogardliwym, więc nie wydaje mi się, by pisownia wielką literą łagodziła przekaz. Jest to jednak również krok w stronę ujednolicenia pisowni nazw grup etnicznych.
Pisownia nazw produktów i marek – małą czy wielką literą?
Kolejna zmiana to pisownia wielką literą nie tylko nazw firm i marek wyrobów przemysłowych (jak do tej pory), ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów.
pić Pepsi albo reklama marki Pepsi,
pracować w (firmie) Lenovo albo pracować na (laptopie) Lenovo
Zapis wielką literą nazw produktów – dotychczas nieprawidłowy – był częstym błędem. Ta zmiana na pewno ułatwi posługiwanie się tego typu wyrazami w tekstach.
Warto jednak zwrócić uwagę na to, że w przypadku informacji o stojącej przy drodze Tesli nie będzie od razu wiadomo, czy chodzi o samochód czy fabrykę.
Uwaga: adidasy w potocznym znaczeniu ‘butów sportowych’ nadal będziemy zapisywać małą literą. Jeżeli jednak będziemy mówić konkretnie o butach marki Adidas, to użyjemy już wielkiej litery i powiemy, że nosimy Adidasy.
Pisownia nazw geograficznych – małą czy wielką literą?
Według nowych zasad dopuszczalna będzie wariantywna pisownia – wielką lub małą literą – wyrazów cieśnina, góra, jaskinia, jezioro, kanał, morze, nizina, półwysep, przełęcz, przesmyk, przylądek, pustynia, wyspa, wyżyna, zatoka itp., jeśli poprzedzają one nazwę geograficzną będącą rzeczownikiem w mianowniku.
Cieśnina Bosfor lub cieśnina Bosfor,
Jezioro Mamry lub jezioro Mamry,
Kanał La Manche lub kanał La Manche,
Wodospad Niagara lub wodospad Niagara
Przypominam, że jeśli nazwa geograficzna składa się z dwóch członów i drugi człon jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku, oba człony piszemy wielką literą.
Cieśnina Beringa, Jezioro Tuchomskie, Kanał Panamski, Wodospad Szklarki
W praktyce najwygodniejsze może się okazać stosowanie konsekwentnego zapisu wielkimi literami, aby nie tłumaczyć, dlaczego góra w przypadku Góry Kościuszki jest zapisana od wielkiej litery, a góry Tabor – od małej.
Nazwy obiektów miejskich – małą czy wielką literą?
W nazwach obiektów przestrzeni publicznej stojący na początku wyraz aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz będziemy traktować jako część nazwy własnej i zapisywać wielką literą.
Aleja Grunwaldzka, Plac Kaszubski, Kościół Mariacki, Zamek Chojnik, Most Karola, Pomnik Małego Powstańca, Cmentarz Stare Powązki
Jednocześnie zachowana zostaje pisownia małą literą wyrazu ulica – czyli napiszemy Aleja Piłsudskiego, ale ulica Piłsudskiego.
W przeciwieństwie do nazw geograficznych, do tej pory wszystkie słowa poprzedzające nazwy tych obiektów zapisywane były małą literą (z drobnymi wyjątkami), niezależnie od tego, czy drugi człon był przymiotnikiem, rzeczownikiem w mianowniku czy w dopełniaczu. Z tego względu było to źródło wielu błędów i wątpliwości. Ujednolicenie zapisów nazw powiązanych z geografią i topografią zdecydowanie ułatwi tworzenie tekstów – szczególnie autorom i redaktorom przewodników.
Nazwy budynków w mieście – małą czy wielką literą?
Tak samo wielką literą będziemy zapisywać wszystkie człony (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych.
Tawerna u Flisaka, Kawiarnia Retro, Bar Przystań, Restauracja Portowa, Apteka pod Filarami, Księgarnia Róża Wiatrów, Hotel Mercure, Kino Żeglarz, Teatr Syrena
Co ciekawe, dotychczasowy zapis małą literą wynikał z tego, że pierwsze słowo traktowane było jako nazwa gatunkowa (np. pensjonat czy hotel). Pisaliśmy więc, że nocowaliśmy w pensjonacie U Ani. Nowe zasady uznają pierwsze słowo jako element nazwy własnej i wprowadzają pisownię wszystkich członów wielkimi literami, przy jednoczesnym zapisie przyimków małymi literami. W związku z tym zapis znacznie się zmieni i napiszemy, że nocowaliśmy w Pensjonacie u Ani.
Przepisy dopuszczają jednak sytuację, w której uznamy stojący na początku wyraz typu pensjonat, hotel, bar, księgarnia za nazwę gatunkową, poprzedzającą właściwą nazwę. W tym wypadku zachowamy zapis małą literą, np. pensjonat U Ani, hotel Mercure, bar Przystań, księgarnia Róża Wiatrów.
W razie wątpliwości warto sprawdzić np. na oficjalnej stronie internetowej danego lokalu, jaki zapis jest używany i czy nazwa własna jest podawana bez nazwy gatunkowej (np. zapraszamy do Przystani czy zapraszamy do Baru Przystań).
Nazwy komet – małą czy wielką literą?
Od 2026 roku będzie obowiązywać pisownia wielką literą wszystkich członów w nazwach komet.
Kometa Halleya, Kometa Enckego
Do tej pory kometę w takich nazwach zapisywaliśmy od małej litery. Ta zmiana to ujednolicenie z zapisem innych obiektów astronomicznych (np. Galaktyka Andromedy, Gwiazda Polarna).
Nazwy nagród – małą czy wielką literą?
Tak samo wielką literą będziemy zapisywaćwszystkie człony (oprócz przyimków i spójników) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych.
Nagroda Nobla, Nagroda Kioto, Nagroda Literacka Gdynia, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa
Jeżeli jednak wyraz nagroda występuje jako określenie rodzajowe poprzedzające właściwą nazwę nagrody (czyli nie jest częścią nazwy tej nagrody), możemy go zapisać małą literą, np. nagroda Złota Palma, bo: wygrać Złotą Palmę.
Przymiotniki tworzone od imion i nazwisk – małą czy wielką literą?
Małą literą będziemy za to zapisywać przymiotniki tworzone od nazw osobowych, zakończone na -owski, bez względu na to, czy odpowiadają na pytanie czyj? czy jaki?.
dramat szekspirowski, koncert chopinowski
Wiele osób nawet nie kojarzy takiego rozróżnienia. W praktyce oznaczało, że wiersz Miłoszowski (czyj?) wskazywał na wiersz stworzony przez Czesława Miłosza, a wiersz miłoszowski (jaki?) – wiersz nawiązujący do stylu tego poety. Teraz w zapisie nie będzie to już miało znaczenia.
Warto tu dodać, że przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk), zakończone na -owy, -in(-yn), -ów, mające charakter archaiczny, będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą.
poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa,
zosina sukienka lub Zosina sukienka,
piotrów grób lub Piotrów grób
W kontekście Miłosza w podanych przykładach zwróć uwagę na różnicę między przymiotnikami zakończonymi na -owski i -owy.
Nowe zasady ortograficzne od 2026 roku – podsumowanie
Skoro już wiesz, jak według nowych reguł zapisywać nazwy geograficzne czy nazwy własne, to wskocz teraz do drugiej części: Zmiany w ortografii – pisownia łączna i rozdzielna.
Z jednej strony, reforma ortograficzna wprowadza ujednolicenia, które ułatwią tworzenie tekstów i ograniczą niepewności związane z wyjątkami czy powszechnymi błędami. Z drugiej strony, chociaż zmiany zostały ogłoszone z wyprzedzeniem, to wiele osób (zarówno pracujących z tekstami, jak i zwykłych użytkowników języka) nadal ma wątpliwości co do tego, jak stosować nowe reguły.
Ja też na pewno będę potrzebować czasu, aby odzwyczaić się od starych zapisów i przyzwyczaić do nowych. Jako redaktorka i korektorka zaczęłam je jednak stosować z wyprzedzeniem. Już teraz pracuję nad książkami, które zostaną opublikowane w 2026 roku i które będą zgodne z nowymi zasadami ortografii.
Na koniec wskazówka: pamiętaj, aby w razie wątpliwości polegać na człowieku lub na sprawdzonych źródłach językowych. Aplikacje do automatycznej korekty już wcześniej kiepsko sobie radziły z zagwozdkami związanymi z poprawną polszczyzną. Zdarza się, że zaznaczają poprawne zapisy jako błędne, nie wyłapują niewłaściwej pisowni albo… nie mogą się zdecydować (proponują zmianę, a po jej wprowadzeniu sugerują powrót do poprzedniej wersji). Po 2026 roku na pewno będzie im jeszcze trudniej odnaleźć się w zawiłościach naszego języka.
Jeżeli potrzebujesz wsparcia językowego doświadczonej korektorki – napisz do mnie. Chętnie pomogę Ci z przygotowaniem tekstu zgodnego z nowymi regułami ortograficznymi.